Tính nhân bản trong “địa phương chí” Cao Thị Hoàng. (Kỳ 3)

 

Tính nhân bản trong “địa phương chí” Cao Thị Hoàng. (Kỳ 3)

Chuồn Chuồn bay thấp thì mưa
Bay cao thì nắng, bay vừa thì râm.
(Ca dao)
.
 Với tôi, bất cứ bài viết nào về côn trùng của Cao Thị Hoàng, đều không chỉ mang tính “địa phương chí” mà, còn chan chứa tính nhân bản. Tôi muốn nói, Cao Thị Hoàng (bút hiệu của một nhà văn) không chỉ nồng nàn một tình yêu ngây ngất với những sinh vật cộng-sinh cùng con người, đất nước mà, CTH còn cho thấy, sự uyên bác của tác giả về các lãnh vực khác, như lịch sử, tôn giáo, nếp sống văn hóa cổ truyền, văn chương truyền khẩu, khoa học đương đại… Chưa kể, sự khác biệt giữa tính chuyên môn, lạnh lùng, của những nhà côn trùng học, trong các phòng thí nghiệm và tính nhân bản trong cõi-giới văn xuôi CTH.
Tôi cũng có những mùa-hè-tuổi thơ (ít thôi) ở ao riêng khu vườn quê ngoại…
Những con chuồn xanh, chuồn nâu, chuồn ớt… từng là bạn thân thiết của tôi, bên cạnh những con dế cơm, dế trũi, dế cỏ, dế đá…
Nhưng, nếu không được đọc bài “Chuồn chuồn điểm nước” của CTH thì, thủy chung tôi không biết gì về đặc điểm cơ thể các bạn chuồn chuồn của tôi.
Nhờ bài nghiên cứu công phu, tỉ mỉ của CTH, tôi mới được biết mắt-kép của các “bạn tôi” vốn là 30,000 con mắt nhỏ tụ hội và, đôi cánh trước, sau của các “bạn tôi” bẩm sinh có thể hoạt động độc lập… Cũng từ bài viết này, của CTH, lần đầu tiên, tôi mới biết, trước khi là chuồn chuồn thực thụ, ở giai đoạn ấu trùng, chuồn chuồn có tên là "con Cơm Nguội"!!!
Khi đã vào tuổi “cổ lai hy”, tôi mới hiểu, tại sao hầu hết những cuộc rình bắt “bạn”, ở thời thơ ấu của mình, tôi thường thất bại; dù đã cố gắng không gây một tiếng động nhỏ, rón rén hay, trườn, bò từ sau lưng “bạn mình"!.!
Mở đầu bài viết “Chuồn chuồn điểm nước” vẫn với kỹ thuật nhân cách hóa một cách sinh động, chuyển biến thương yêu nhậm lẹ dành cho côn trùng CTH viết:
“Nắng vàng vọt cuối năm.
“Tiểu Tử đứng một chân trên đầu bông cây Lác mọc ven đìa, mắt ngong ngóng về bờ Nam chờ Chuồn Tím. Chợt Tiểu Tử nghe tiếng trẻ con đùa giỡn, la hét vang dội ở góc đìa. Hình như chúng rượt đuổi bắt chuồn chuồn. Bằng mắt kép với 3 vạn con mắt nhỏ tụ thành, Tiểu Tử nhận ra Chuồn Tím sắp thọ nạn. Nhanh hơn gió, Tiểu Tử sử dụng thủ pháp Bích hổ du tường, lượn mình bay dựng đứng qua rào cứu bậu. Nhờ cánh trước, cánh sau có thể cùng lúc hoạt động độc lập, Tiểu Tử cụp đuôi xuống cho Chuồn Tím bấu vào, rồi thình lình quạt cánh bay ngược về phía sau; lũ trẻ lỡ trớn trố mắt nhìn theo ngơ ngác!...”
Đọc tiếp, tôi thấy như mình được sống lại những ngày thơ ấu, tưởng không cách gì có thể tái hiện:
“Chuồn Tím thút thít:
“- Bậu coi, chiều nào bọn trẻ trong xóm cũng kéo nhau ra bắt chuồn chuồn, xỏ đít bằng cọng rơm, bằng cọng cỏ chỉ... thả cho bay và mang theo những thứ khủng khiếp ấy, để chúng coi hứng chí vỗ tay. Sau đó, chuồn chuồn chết! Hồi nãy, bậu cứu không kịp, em sụm bà chè rồi chớ chẳng chơi.
“Mặt đìa nước lăn tăn, gió lao xao rừng Lác. Bầy chuồn chuồn đầy màu sắc bay đến hỏi han, đồng thời báo tin dữ:
“- Bọn trẻ rình tóm được một số anh chị bay không kịp, chúng bắt từng cặp cụng nhau lỗ đầu, sứt trán; gãy cánh, rớt đuôi... banh xác! Một số còn lại, chúng đè đầu bắt cắn lỗ rốn - cái lỗ rốn sâu quắm đen ngòm, bốc mùi nghẹt thở. Trẻ kháo nhau: ‘Chuồn Chuồn cắn rốn mau biết bơi!’…”
Tuy không biết cách ‘xỏ đít’ các bạn chuồn chuồn của tôi, bằng cọng rơm hay cọng chỉ cỏ… nhưng những lần may mắn bắt được “bạn”, tôi cũng đã từng hành hạ “bạn tôi” bằng một sợi chỉ cột vào đuôi “bạn” hay, thu hết can đảm cho “bạn” cắn rốn” với niềm tin… mãnh liệt: Nhờ thế, tôi sẽ sớm biết bơi!!!
Cũng có khi tôi kẹp cứng đôi cánh trong suốt, mỏng như giấy quyến, xong lật ngược “bạn” lên, thích thú nhìn chiếc đuôi dài của “bạn” uốn cong lại, trong lúc chân “bạn” vò nhau, và những chiếc răng nghiến lại, như muốn cảnh cáo, chỉ cần một chút sơ sẩy thôi, “bạn tôi” sẽ nhai sống nuốt tươi tôi lập tức!
Cũng nhờ đọc bài CTH, tôi mới vỡ nhẽ, hiểu biết của tôi về hoạt động tính dục, cũng như bộ phận sinh dục của chuồn chuồn cái không nằm ở phần cuối đuôi mà, ở giữa bụng:
”…Động vật trên toàn thế giới, đều bái chuồn chuồn đực là 'sư phụ cưỡng dâm'. Vì vậy, ông Trời cấu tạo bộ phận sinh dục nằm ở giữa ngực chuồn chuồn cái; hẳn là ngăn chặn phần nào sự cưỡng dâm ấy. Có lẽ cũng phải thôi, bởi quỹ thời gian sống của chuồn chuồn quá ngắn ngủi, sau ba bốn năm làm thân con Cơm Nguội trên mặt nước và phải trải qua đớn đau chí ít trên mười lần lột xác; con Cơm Nguội mới biến thành Chuồn Chuồn trưởng thành. Thế mà, trời không thương chỉ cho chuồn chuồn ngót nghét sống chưa đầy 2 tháng; hỏi sao nó chẳng gấp gáp ''yêu đi em, chiều hôm tối rồi!''…”
Nhưng, CTH cũng đã mau mắn “giải oan” cho các “bạn chuồn đực” của tôi, khi biện giải rằng:
“Thật tình, chuồn chuồn cái dâm đãng hơn bội lần chuồn chuồn đực. Sợi chỉ xỏ qua lỗ kim, nếu lỗ kim nhút nhít thì sợi chỉ mần sao xỏ? Chuồn Chuồn cái không thuận lòng, đố cha chuồn chuồn đực nào cưỡng dâm được. Cớ sự là vậy, thiên hạ xấu mồm xấu miệng gieo tiếng ác nói nó cưỡng dâm. Đôi khi, ngược lại thì có.
“Chuồn Tím lồ lộ phơi bày 10 đốt chạy theo đuôi, mỗi đốt có lỗ khí ửng hồng khiêu khích. Tiểu Tử lao tới, Chuồn Tím uốn cong thân bụng và ưỡn ngực về phía trước, bộ phận sinh dục nở rộng để cơ quan giao cấu của Tiểu Tử đút sâu vào bên trong. Tiếng vo ve phát ra theo đường bay lượn lên xuống mùi mẫn. Thời điểm đạt đỉnh, thân bụng Chuồn Tím cong như cánh cung; đôi cánh trước, đôi cánh sau căng cứng; những lỗ khí phát hơi như làn sương mỏng, cũng là lúc Chuồn Tím nhận dòng tinh từ túi tinh Tiểu Tử bắn cực mạnh vào tận chốn thâm cung, toàn thân run rẩy chao nghiêng và cả hai dìu nhau sà xuống mặt đìa điểm nước. Cú điểm nước ấy, Chuồn Tím đẻ trứng. Vòng đời chuồn chuồn con bắt đầu: Trứng - Ấu trùng (con Cơm Nguội) - Chuồn chuồn trưởng thành!...”
Tác giả đã rất thâm thúy khi đề cập tới bản năng sinh tồn của các “bạn tôi” (như con người) và, qua lăng kính đạo Phật, CTH cũng không quên gửi một thông điệp chung cho người đọc:
“…Bọn mình chỉ sống theo bản năng trong cái khung thời gian định sẵn. Chẳng hiểu 'cái ta và cái không phải ta' là cái quỷ quái gì, thì hiện tượng của khách quan kia cũng chỉ là hư ngụy. Phật nói từ bi với mọi loài, trong đó có bọn mình; nhưng từ bi mần sao mà vòng đời bọn mình chưa đầy hai tháng? Từ bi mần sao mà để bọn mình quên mất cái chỗ trở về nguyên quán của mình?
“- Bọn mình gắng tu nhiều kiếp, có thể đến muôn kiếp - tùy duyên - mới họa hoằn thành người. Thành người, Trời mới ban cho cánh cửa mở vào trí tuệ, có trí tuệ thì có suy nghĩ và ý thức về cuộc sống. Nói chính xác hơn: Kẻ có trí mà rời xa thực tại, kẻ đó không thể có huệ. Tau với mầy thuộc về con vật không phải con người, đừng rờ mó vào cái tinh hoa của con người mà Thượng Đế đã ban cho…”
Mở đầu phân đoạn tiếp, bằng câu:
“Trời gom nắng un khói để chuyển chiều” đầy thi tính, CTH cho tôi nhớ lại những câu ca dao, tích lũy kinh nghiệm nhiều đời của tiền nhân, về phương diện thời tiết mà các bạn tôi' đã đóng góp cho vùng nông thôn, giới làm ruộng, CTH viết:
“Gió đồng nội thổi liu riu, Chuồn Tím thức giấc và nằm nướng. Cánh mỏi và ngực ê ẩm, rang nhức như muốn vỡ ra. Chợt có tiếng người ru con văng vẳng: 'Chuồn chuồn bay thấp thì mưa / Bay cao thì nắng, bày vừa thì râm'. Chuồn Tím nghe lòng ấm lại. Hóa ra, chuồn ta sống trong cõi nhân gian nầy không phải là loại vô tích sự. Chuồn chuồn dự báo thời tiết giúp con người và tất nhiên, giữa Trời với chuồn chuồn có sự giao cảm liên thông nhất định nào đó. Chỉ dấu mưa nắng của Trời đất từ cánh bay chuồn chuồn. Có khi, điều nầy làm cho chuồn chuồn gần gũi Thượng Đế hơn cả con người?...”
Từ kho kiến thức uyên bác của mình, CTH còn đề cập tới mặt khác của sự gán ghép loài chuồn chuồn vào những hoạt động đời thường, từ kinh doanh tới hủ tục trọng nam, khinh nữ:
“Nhưng chẳng thiếu những điều trái khuấy, khi kẻ nghèo khó ít vốn để đi buôn, người đời thường gọi vốn chuồn chuồn; nhà nào sinh toàn con gái, gọi rằng tổ chuồn chuồn. Thật ra, chuồn chuồn đâu có tổ - chuồn chuồn thích du tử, rày đây mai đó khắp bốn phương. Đời chỉ có thế: Ngắn ngủi, cần chi xây tổ để buộc ràng? Như khách lữ, coi mái nhà chỉ là quán trọ qua đêm, chớ không phải tổ ấm cuộc đời. Chuồn chuồn gần gũi với người, tự coi mình bạn thân tuổi thơ của trẻ. Ở miền quê, có trẻ con nào chẳng gắn tuổi thơ êm đềm của mình với chuồn chuồn. Vậy mà, con người - nhất là trẻ thơ, đối xử với chuồn chuồn nhẫn tâm, độc ác. Nghịch lý ấy mãi mãi tồn tại, chẳng ai lý giải và quan tâm…”
Trở ngược thời gian, CTH nhắc tới hình ảnh chuồn chuồn trong lịch sử văn hóa cổ truyền của tổ tiên và, ứng dụng “diện mạo” của loài côn trùng này trong lãnh vực kỹ nghệ chế tạo phi cơ; lãnh vực quân sự:
“Rồi Chuồn Tím nhớ liệt tổ khi xưa truyền lại: Hình dáng chuồn chuồn giúp con người nghĩ ra mũ cánh chuồn trong định chế xiêm y triều phục thời phong kiến, nhằm phân biệt văn quan võ quan. Mũ cánh chuồn thuộc về quan văn từ khoảng thời nhà Tiền Lê nước Đại Việt. Còn vì sao con người chọn cánh chuồn chuồn làm biểu tượng mũ cánh chuồn, thì liệt tổ không nói. Có lẽ, để tôn vinh cái tánh linh của chuồn chuồn, bởi loài vật nầy có thể hiểu được tâm ý Thượng Đế khi ban phát mưa nắng cho loài người ở cõi trần gian chăng?
“Về sau, con người dùng trí tuệ trời ban, tiến hành nghiên cứu hình dáng và đặc tính của chuồn chuồn và đã thành công trong việc ứng dụng công nghệ chế tạo máy bay hạng nhẹ - vinh danh máy bay chuồn chuồn - sản xuất ra các thiết bị do thám trong dân sự và quân sự; cứu người và giết người…”
Vẫn khởi từ ngọn hải-đăng-nhân-bản-tiên-thiên của mình, CTH viết tiếp:
“Trị vì khó mà dễ, cai trị dễ mà khó. Từ chuồn chuồn phát minh và ứng dụng công nghệ khó mà dễ, sử dụng ứng dụng công nghệ ấy nhằm mục đích gì, cho ai? Dễ mà khó! Bản năng con người vốn vô cùng phức tạp, trí tuệ con người càng vô cùng phức tạp hơn. Con người ỷ mình có trí tuệ mà vạn vật không có, đã cuồng phá và thay đổi quy luật sinh thái, tạo biến đổi khí hậu từ hiệu ứng nhà kính...Khát vọng muốn nội soi, banh trời để tìm hiểu. Một số việc muốn thay trời cai trị trần gian. Một số loài biến mất, sắp biến mất... trong đó có chuồn chuồn, do bàn tay con người!
Với phong cách của một nhà văn có tay nghề cao, hiểu theo nghĩa kiểm soát được mạch văn, không để xung động tình cảm lôi cuốn chữ, nghĩa lạc xa chủ đề, CTH trở lại với khung, nền địa lý, sử ký, dã sử, văn hóa ẩm thực, tướng mệnh học, nhắc nhở người đọc về truyền thống đạo lý của dân tộc:
“Chuồn biểu tượng cho sự bình yên, cho không gian đa sắc màu vũ trụ, chứ chẳng phải chuồn theo kiểu ‘'Tam thập lục kế...’'. Hỏi rằng trên hành tinh nầy, có nơi nào hình thành được cái làng Chuồn độc đáo, cái đầm Chuồn mênh mông và thơ mộng? Chỉ có Huế của Việt Nam. Chẳng biết từ lúc nào, một bộ phận dòng tộc chuồn chuồn đã tụ về sinh sống trong cái đầm thuộc quần thể phá Tam Giang. Người thấy dễ ăn dễ ở, dắt díu nhau theo gót chuồn chuồn đến đây lập làng. Từ đó, làng Chuồn - tên chữ An Truyền - nổi tiếng họ Đoàn, triều Nguyễn gọi 'Đoàn giặc’, ý ám chỉ cuộc nổi dậy của Đoàn Trưng, Đoàn Trực. Và, họ Hồ Đắc đã nở sắc khai hương lan tỏa khỏi làng. Điều thích thú về ẩm thực không chi bằng 'Rượu làng Chuồn’ mà hương vị làm mê lòng bao đấng mày râu. Đầm Chuồn ngoài vẻ đẹp thiên nhiên điền dã, người khoái khẩu về thực không chi bằng món cá Kình cá Chuồn thịt thơm lừng... Chuồn là vậy, Chuồn của chuồn chuồn hữu ích cho người vô số kể. Bạn chưa tin? Thử một lần đến Huế, rồi một sớm rời Huế khoảng hơn 10 cây số, đi qua Quốc lộ 49 rẽ về hướng An Truyền, hẳn bạn sẽ rõ và tin Chuồn Tím chẳng xạo sự chút nào.
“Nhớ có lần theo Chuồn Đỏ Tía sang gặp Chuồn Ớt, nhờ coi mấy cái mục ruồi mắc dịch mọc lùm xùm trong mình. Chuồn Tím chăm chú nghe Chuồn Ớt giảng giải: Mục ruồi mọc ra như núi mọc cây cỏ, đất nổi gò. Nếu núi đẹp, ắt sẽ mọc cây cỏ đẹp. Nếu đất xấu, ắt mọc gò đồi xấu. Có chi mà băn khoăn lo lắng? Rồi Chuồn Ớt dặn dò kỹ lưỡng, rằng mục ruồi son ẩn quý tướng, nhưng phải là son đỏ như chu sa thì mới tốt; nếu không sẽ là ngược lại.Mục ruồi đen nếu lồ lộ là hung, nếu ẩn nơi kín là kiết, nhưng phải là đen nhánh, đen tuyền; nhược bằng chẳng được vậy, ắt gặp tai ương. Chuồn Tím đâm rầu, vì ở thành mép chỗ bộ phận sinh dục của mình có mọc một mục ruồi to tổ bố màu xám tro. Trên đường bay về đìa, Chuồn Đỏ Tía thấy Chuồn Tím đăm chiêu nên nói: Mầy để bụng chi những điều bá láp; coi là coi vậy thôi, chứ thiên cơ bất khả lậu.
“Dẫu rằng bạn nói cứng, nhưng Chuồn Tím vẫn đắn đo: Nào tự nhiên, đâu ngẫu nhiên mà mục ruồi mọc chỗ nầy không mọc chỗ khác. Như chuồn chuồn Bạc, ba con mắt đơn và ba mắt hình lục giác tụ thành con mắt kép; trong lòng mắt kép mọc mục ruồi thì y như rằng, tình duyên lao đao lận đận. Kẻ thứ ba chen vào tan nát 'hôn nhân'. Bạn mình nhiều đứa thay 'người yêu’' như thay áo. Nhìn kỹ, đứa nào đứa nấy đều có mục ruồi mọc ở vành tai... Thật ra, mọi sự vật, mọi động hoặc tịnh trong trần gian đều có ứng chứng; cái ứng chứng đó gọi là ‘điềm’; cái ‘điềm’ ấy gần như là hiện tượng báo hiệu. Bọn con nít, bắt chuồn chuồn thường dùng các ngón tay chúm lại, tõe ra. Người sắp chết, các ngón tay tõe ra chúm lại, bàn dân thiên hạ gọi ‘'bắt chuồn chuồn’' như là muốn níu kéo lại cuộc đời, nhưng không qua nổi mệnh Trời! Sự đời, thôi thì 'Có cúng có thiêng, có kiêng có lành' vậy!
“Miên man nằm nghĩ lung tung, Chuồn Tím không để ý bọn trẻ đang rình và rắp tâm chúm ngón tay bắt bất ngờ. Chuồn Tím thúc thủ và đành thân 'chim lồng, cá chậu’, chờ sáng mai bọn trẻ hành hạ bằng những trò chơi chúng thích.
“Tiểu Tử và Chuồn Đỏ Tía bay trong tâm trạng thản thốt, cố moi mọi ngõ ngách tìm Chuồn Tím trước khi trời sụp tối. Sương là đà khắp mặt đầm, những con Cơm Nguội nhai ngầu nghiến Bọ Gậy, âm thanh phát ra rào rạo. Cả hai bay gần rã rời cánh, vẫn không tim được dấu vết của Chuồn Tím…”
Bằng vào ngọn hải-đăng-nhân-bản tự bản chất tiên thiên, qua một đoạn văn mang tính ẩn dụ về tử / sinh, thắng / bại…, trường hợp nào thì, kết cục, vẫn là cái chết - - Chân lý bất biến cho tất cả mọi sinh vật: Côn trùng hay con người, CTH nhấn mạnh:
“Những tia nắng ban mai xuyên qua chuồng trâu ngã màu vàng lốm đốm mặt sân. Bọn trẻ đứa ngồi chồm hổm, đứa đứng chỏng khu đít, vỗ tay hò reo kích động giúp Chuồn Tím cụng lộn với Chuồn Lửa. Tiểu Tử và Chuồn Đỏ Tía đậu trên chái lá, mấy lần định nhào xuống cứu Chuồn Tím nhưng không thành. Cả hai rơi nước mắt và bất lực nhìn Chuồn Tím đuối dần giữa đấu trường nghiệt ngã và sinh tử. Bọn trẻ nhìn thấy hai con chuồn chuồn đa sắc màu rực rỡ, vội lấy vợt chụp lên chái lá. Cả hai hú hồn bay trối chết. Khi quay lại, Tiểu Tử và Chuồn Đỏ Tía thấy con gà mái dầu đang mổ xác ăn Chuồn Tím và Chuồn Lửa. Than ôi! kẻ thắng, người bại, đều chết thảm như nhau!
“Ba hôm sau, người ta rút bọng tháo đìa bắt cá. Nước cạn dần và đìa chắt khô nước. Một cú đánh chí tử vào đời sống của chuồn chuồn. Bởi, nước là nguồn sống, là nơi sản sinh, nuôi dưỡng Cơm Nguội lớn lên và trưởng thành chuồn chuồn.
“Chuồn Đỏ Tía ôm Tiểu Tử vào lòng, lẩm nhẩm:
- Chuồn Tím ơi! Tau mượn và xài tạm Tiểu Tử một lần, duy nhất một lần - Lần đầu cũng là cuối!
“Cái bụng thon dài của Chuồn Đỏ Tía rướn cong như vành thúng. Tiểu Tử vào cuộc, toàn thân Chuồn Đỏ tía run bắn lên. Cả hai móc sát nhau, đảo mấy vòng trên thành đìa, giữa bầu trời trong xanh và mây trắng, bay lang thang về nơi vô định.
“Chợt Chuồn Đỏ Tía dùng toàn lực còn lại, đẩy Tiểu Tử lên cao rồi bổ nhào xuống mặt đìa điểm nước đẻ trứng. Không thể và tuyệt vọng, cả hai cắm phập xuống đáy đìa giẫy chết trong bùn sình.
“Không còn nước, chuồn chuồn chết!”
.
Với riêng tôi, bài viết “Chuồn chuồn điểm nước” của CTH, không chỉ bổ túc cho kiến thức khiếm khuyết của mình mà, tác giả còn cho tôi nhiều bài học nhân sinh, quý báu nữa.
Du Tử Lê,
(Kỳ sau tiếp)

Nguồn : dutule.com